هر زوجی زندگی مشترک خود را با عشق آغاز می کنند اما این باعث نمی شود که این عشق پایدار بماند. بسیاری از زوج ها به دلایل مختلفی از جمله اشتباهات شخصی، مشکلات خانوادگی، تغییرات رفتاری و خلقی، اعتیاد به مواد مخدر و هزاران علت دیگر از هم جدا می شوند که می تواند عاملی بر جدایی و پایان عشق بین زوجین باشد اما وقتی خطبه عقد بین زن و مرد خوانده می شود، تعهدات متفاوتی نسبت به یکدیگر خواهند داشت. زوج های متاهل یک سری حقوق قانونی دارند. یکی از این حقوق مشترک بین زوجین تامین نیازهای یکدیگر است.
تمکین چیست
معنای لغوی تمکین «فرمان بردن» یا به نعبیر بهتر «احترام قائل شدن» نسبت به طرف مقابل است و در اصطلاح حقوقی به لزوم انجام تکالیف هریک از زوجین در برابر یکدیگر اشاره میکند؛ یعنی هنگامی که گفته می‌شود «مرد و زن موظف به تمکین هستند»، به این معناست که هریک از آن‌ها موظف هستند به تکالیف و وظایف خود در برابر یکدیگر عمل کنند. اگر چه عرف تمکین را وظیفه زن میداند و آن را فرمانبرداری زوجه از زوج قلمداد میکند. تمکین شامل دو دسته اعمال می‌شود.
انواع تمکین
تمکین به معنای عام
تمکین به معنای عام مربوط به همه‌ی تکالیفی است که به موجب قانون بر عهده‌ی هریک از زوجین قرار داده شده است و آن‌ها باید به این تکالیف قانونی عمل کنند.
تمکین به معنای خاص
اما تمکین به معنای خاص مربوط به تکلیف برقراری رابطه‌ی جنسی متعارف است که بر اساس آن، هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند بدون عذر موجه از برقراری رابطه‌ی جنسی با طرف مقابل سرباز بزنند.
عدم تمکین چیست
زن پس از جاری شدن صیغه عقد و رسمیت یافتن ازدواج با همسرش میتواند از او نفقه طلب کند. در مقابل مرد نیز میتواند از همسرش تقاضای تمکین کند. این واژه یعنی زن موظف به برآوردن نیازهای زناشویی همسرش است. به این مساله تمکین خاص می‌گویند . البته تمکین عام نیز مطرح است که به معنای «حضور زن در سر زندگی‌اش و در منزلی که شوهر با دسترنج خودش برای او تهیه نموده است» میباشد اما از آنجا که همیشه همه چیز در میان همسران با صلح و صفا شکل نمی‌گیرد، گاهی زنان مجبور به طرح شکایت برای دریافت نفقه می‌شوند و گاهی نیز مردان مجبور می‌شوند برای تمکین از همسر خود شکایت کنند.
موارد مجاز برای زن به منظور عدم تمکین چیست
مواردی که زن مجاز به عدم تمکین است ولی ناشزه شناخته نمی شود، عبارتند از:
- بودن زن و شوهر در یک منزل متضمن خوف و ضرر جانی، مالی و آبرویی براری زن باشد. ماده 1115 قانون مدنی در این خصوص مقرر می کند:
«اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی و یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن میتواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود». - مرد مبتلا به امراض جنسی مسری باشد. ماده 1127 قانون مدنی در این خصوص مقرر کرده است:
«هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع به علت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود». - تعیین محل زندگی بر عهده زن باشد. ماده 1114 قانون مدنی بیان می کند:
«زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد».
بنابراین، اگر اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد و شوهر منزل را تعیین کند، زن می تواند از ایفای وظایف زوجیت در مقابل او امتناع کند. - زن مبتلا به بیماری مسری باشد. در صورتی که زن مبتلا به بیماری مسری از قیبل ایدز و یا کرونا باشد می تواند از تمکین نسبت به مرد خودداری کند؛ اما از حق نفقه برخوردار خواهد بود و ناشزه محسوب نمی شود.
- در پاره ای از موارد ممکن است زن مبتلا به بیماری باشد که مسری نبوده؛ لکن برقراری روابط جنسی را برای زن دشوار یا غیرممکن می کند. فرض کنید الف خانمی است که در فرج او استخوان زائدی وجود دارد و به تعبیر شرعی مبتلا به بیماری قَرَن است. در این صورت عدم تمکین زن او را از پرداخت نفقه محروم نمی کند.
استفاده از حق حبس برای زوجه.
اگر زن از حق حبس خود استفاده می کند، همچنان مستحق نفقه است و ناشزه محسوب نمی شود.
منظور از حق حبس چیست؟
به مجرد عقد نکاح، زن مالک کل مهریه می شود. در اینجا زن در صورتی که تمکین نکرده باشد می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده از تمکین در مقابل شوهر خودداری کند و این عدم تمکین مسقِط حق نفقه نخواهد بود و زوجه ناشزه در نظر گرفته نمی شود اما در صورتی که حتی یکبار تمکین کند یا مهریه او عندالمطالبه نباشد دیگر مجاز به استفاده از حق حبس و عدم تمکین نمیباشد. ماده 1085 قانون مدنی در این مورد مقرر کرده است:
«زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».
- اگر زن در حالت انجام واجبات شرعی از قبیل روزه و حج و … باشد می تواند از تمکین در برابر مرد خودداری کند؛ اما ناشزه محسوب نشود.
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
البته در کلیه ی موارد فوق اقدام شوهر بایستی مسبوق به سابقه اثبات عدم تمکین زن باشد. قاعدتا اول مرد دادخواست تمکین به دادگاه می دهد و چنانکه دادگاه زن را به تمکین محکوم نماید و عدم تمکین احراز شود و حکم قطعی شود مرد می تواند از این حکم برای طرح دعاوی دیگر یعنی، طلاق، کسب اجازه ازدواج مجدد سود جوید. چنانچه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد بایستی مهریه او را بپردازد، اما سایر حقوق مانند نفقه، نصف اموال مرد و … به زن تعلق نمی گیرد.
تعریف نشوز
نشوز در لغت به معنای بلند شدن و جهیدن و مراد ناسازگاری و عصیان از وظایف است و در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آن‌ها گفته می‌شود در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز کرده است.
زن ناشزه
همانطور که گفته شد یکی از تکالیفی که به موجب عقد نکاح بر عهده زن قرار می گیرد، تمکین از شوهر می باشد. تمکین یعنی اطاعت کردن از شوهر. تمکین از شوهر در معنای عام و خاص به کار می رود. تمکین عام یعنی اطاعت از شوهر در مسائل کلی زندگی مشترک؛ مثل سکونت در منزلی که شوهر انتخاب کرده و تمکین خاص هم ناظر بر روابط زناشویی زوجین می باشد. حال در صورتی که زن از شوهر خود تمکین نکند، مرتکب نشوز شده است. نشوز زن مترادف عدم تمکین است. به چنین زنی، زن ناشزه هم گفته می شود.
آثار نشوز زن (مهریه و نفقه زن ناشزه)
1- عدم استحقاق زن نسبت به نفقه (مستنداً به ماده 1108 قانون مدنی)
در واقع چون شرط نفقه، تمکین از سوی زن است، زن ناشزه حق دریافت نفقه خود را از دست میدهد.
2- اجازه ازدواج مجدد دادگاه به زوج از (مواد 16 و 17 قانون حمایت خانواده مصوب 15 بهمن ماه 1353)
بنابراین برای آنکه مرد بتواند زن دوم بگیرد بایستی به دادگاه رجوع و با اثبات عدم تمکین همسرش، از دادگاه اجازه ی ازدواج مجدد بگیرد.
3- امکان طرح دعوی طلاق از سوی مرد.
البته در کلیه ی موارد فوق اقدام شوهر بایستی مسبوق به سابقه اثبات عدم تمکین زن باشد. قاعدتا اول مرد دادخواست تمکین به دادگاه می دهد و چنانکه دادگاه زن را به تمکین محکوم نماید و عدم تمکین احراز و حکم قطعی شود مرد می تواند از این حکم برای طرح دعاوی دیگر یعنی، طلاق، کسب اجازه ازدواج مجدد سود جوید. چنانچه مرد بخواهد زنش را طلاق دهد بایستی مهریه او را بپردازد، اما سایر حقوق مانند نفقه، نصف اموال مرد و… به زن تعلق نمی گیرد.
حکم مهریه زن ناشزه
این تصور در بین مردم رواج دارد که پس از ثابت شن نشوز زن، مردان میتوانند از پرداخت مهریه امتناع کرده و آن را پرداخت نکنند که باید بگوییم تصور اشتباهی است. طبق قانون، ناشزه بودن زن نمی‌تواند مانع دریافت مهریه شود. باید گفت که بر اساس ماده 1082 ، به محض عقد نکاح، مهریه به مالکیت زن در می آید . بنابراین ، مرد مکلف به پرداخت آن به همسر خود میباشد. لذا عدم تمکین از سوی زن و نشوز زن سبب نمی شود که وی حق مهریه خود را از دست بدهد. در واقع زن ناشزه همچنان حق مهریه دارد.
مرد ناشزه
همانطور که گفته شد نشوز اختصاص به زن ند‌ارد بلکه مرد نیز ممکن است در برابر زوجه خویش نسبت به انجام تکالیف واجب خود اقد‌امی نکند و وظایفش را انجام ند‌هد و از این نظر ناشز محسوب شود. نشوز مرد با تعدی بر همسر و نپرداختن حقوق واجب از قبیل، نفقه، همخوابی واجب و مانند آن محقق می شود.
آثار نشوز مرد
1- امکان تقاضای طلاق از ناحیه زوجه. اگر مرد به وظایف زناشویی خود در برابر همسرش عمل نکند، زن میتواند به دادگاه مراجعه و با حکم دادگاه او را ملزم به انجام وظایف خود کند. مخصوصا اگر عدم ایفای این وظایف از سوی مرد به نحوی باشد که زندگی را بر زن سخت کند او میتواند با استناد به آن از دادگاه درخواست طلاق نماید.
2- امکان محکومیت زوج به مجازات ترک انفاق. همانطور که پیش‌تر ذکر شد، یکی از تکالیف مرد در برابر همسر خود این است که نفقه‌اش را بپردازد. بر این اساس و به موجب قانون مجازات اسلامی اگر مرد توانایی مالی داشته باشد و همسرش نیز به تمامی‌ِ وظایف زناشویی خود عمل کند، اما با این حال، نفقه‌ی وی را پرداخت نکند زن میتواند از مرد به علت «ترک انفاق» شکایت نماید.
موسسه حقوقی صدای وکیل آماده پاسخگویی به تمامی سوالات شما می باشد.