شاید برای عده‌ای از افراد این سوال پیش بیاید که فرزندان چگونه صاحب حق نفقه می‌شوند؟ آیا آنها نیز در قبال انجام کاری از چنین حقی برخوردار می‌شوند؟ قانون به این سوال پاسخی ساده داده است.
براساس ماده 1199 قانون مدنی، پرداخت و تامین نفقه اولاد بر عهده پدر است و در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه بر عهده پدربزرگ خواهد بود و در صورتی که جد پدری هم زنده نباشد یا نتواند نفقه بپردازد، تامین هزینه‌ها به عهده مادر خواهد بود همچنین در صورتی که مادر هم نباشد یا خود مشکلات معیشتی داشته باشد، پرداخت نفقه فرزندان بر عهده اجداد پدری و اجداد مادر یعنی مادربزرگ پدری یا مادربزرگ مادری خواهد بود.
بنابراین ملاحظه می‌کنید که قانون به سادگی از نفقه فرزندان صرف نظر نکرده و برای دریافت آن شیوه‌های مختلفی را پیش‌بینی کرده است.
در قانون پیش‌بینی شده است که اگر پدری با داشتن امکانات مالی از پرداخت نفقه فرزندانش خودداری کند، این مساله بار کیفری دارد و فرزندان یا فردی که مسئولیت سرپرستی و نگهداری فرزندان را بر عهده دارند، می‌تواند علیه او در این رابطه به دادگاه شکایت کند و در ادامه هم اگر پدر دارای اموالی باشد اما از پرداخت نفقه به فرزندان خود امتناع کند، آنها می‌توانند با ارایه دادخواست به دادگاه و دریافت رای قطعی به میزان نفقه تعیین‌شده، اموال و دارایی پدر را به نفع خود توقیف کنند.
این روالی است که در قانون برای رسیدگی به چنین شکایت‌هایی وجود دارد، اما خارج از محدوده قانون، نفقه فرزندان چه مسیری را طی می‌کند تا به نتیجه برسد؟
یکی از وظایف والدین این است که از فرزندان خود نگهداری کنند. قانونگذار حضانت و نگهداری از فرزند را هم حق و هم تکلیف والدین دانسته و طبیعی است نگهداری از فرزندان مستلزم صرف مخارج و هزینه‌هایی برای آنها است از سوی دیگر، از آنجایی که قانون مرد را به عنوان سرپرست خانواده معرفی می‌کند، پدر وظیفه دارد علاوه بر نفقه همسر، نفقه فرزندش را پرداخت کند. این حقی است که با طلاق والدین هم ساقط نخواهد شد و تحت شرایطی فرزندان می‌توانند در مقاطع مختلف تقاضای نفقه کنند.
ذکر این نکته هم لازم است که نفقه فرزند یکی از مباحث پیچیده حقوقی است که حتی در بخشی مانند شروط ضمن عقد نیز نمی‌توان درباره آن تصمیم‌گیری کرد.
بر این اساس، اگر زن و شوهری بخواهند در این باره در عقدنامه مطلبی درج کنند، این مساله ممکن نیست زیرا نه صاحب فرزند هستند و نه معلوم است که در آینده صاحب فرزند می‌شوند و چون فرزند از نظر حقوقی وجود ندارد، نمی‌توانند درباره او تصمیم‌گیری کنند.
فرزندان تا چه زمانى مستحق دریافت نفقه هستند؟
در شرع و قانون، سن معینى براى نفقه فرزندان در نظر گرفته نشده و عرفاً تا زمانی که اولاد داراى شغل و درآمد مشخص نباشند، پدر نسبت به پرداخت نفقه مسئولیت دارد.
باید توجه داشت در مورد کارمندان دولت شاهد آن هستیم که تا زمانى که دختر، همسری انتخاب نکرده یا پسر مشغول تحصیل باشد، به کارمند حق اولاد پرداخت مى‌شود.
اگر پدر و مادرى از یکدیگر جدا شده باشند و حضانت فرزندان به مادر واگذار شده باشد و پدر در صورت‌جلسه طلاق، منزل مسکونى‌اش را به مادر و فرزندان انتقال دهد، آیا باز هم پدر مکلف به پرداخت نفقه است؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت که اولاً نفقه تنها شامل مسکن نمى‌شود و امورى همچون غذا، اثاث منزل، هزینه درمان و لباس نیز نفقه محسوب مى‌شود. ثانیاً پرداخت نفقه، تکلیف قانونى پدر است و مادر ولایتى بر فرزندان ندارد و موضوع حضانت و سرپرستى موضوعى جدا از ولایت است.
کار‌شناسی نفقه فرزند
شاید این پرسش برای بسیاری از افراد مطرح شود که نفقه فرزند چگونه کار‌شناسی می‌شود؟ و نیز اینکه آیا در خصوص نفقه کودک نیز همانند نفقه خانم‌ها، مسایلی مانند تحصیلات، شان خانوادگی و موقعیت کاری لحاظ می‌شود؟
در خصوص این موضوع نیز باید گفت، کار‌شناسی که مسئول رسیدگی به پرونده نفقه فرزند است، معمولا مبلغ نفقه را با توجه به وضعیت اجتماعی و نیازهای فرزند مشخص می‌کند.
کار‌شناس مکلف است با بررسی وضع زندگی خانوادگی فرزند و نیز بررسی مدارکی که از سوی مادر یا قیم او ارایه می‌شود، میزان هزینه‌های نگهداری فرزند را محاسبه کند.
برخی تصور می‌کنند اگر زنی شاغل باشد، دیگر امکانی برای درخواست نفقه فرزندش ندارد اما باید تاکید کرد که این‌گونه نیست و زنان شاغل هم می‌توانند بابت نفقه فرزند خود طرح دعوی کنند.
از طرف دیگر، موقعیت زندگی مادر در تعیین میزان نفقه تاثیر زیادی دارد و علی‌الاصول وضعیت زندگی مادر به زندگی فرزند او نیز سرایت می‌کند.
اگر مادری در دوران نوجوانی خود از وضعیت مرفهی برخوردار باشد یا در زمان طرح شکایت ساکن منطقه‌ای دارای منازل گران‌قیمت باشد، این مساله نیز در تعیین نفقه فرزند او موثر است حتی میزان نفقه فرزند در یک جامعه روستایی با جوامع شهر و نیز در نقاط مختلف شهر‌ها با هم تفاوت دارد.
محدودیت شکایت برای نفقه فرزند
پسران تا ۱۸ سالگی و تا زمانی که در خانه پدر خود تحصیل می‌کنند، حتی در صورت جدا نشدن پدر و مادر از هم می‌توانند دادخواست نفقه خود را ارایه دهند اما پس از ۱۸ سالگی و با اتمام تحصیل، دیگر پدر وظیفه‌ای برای پرداخت نفقه او نخواهد داشت.
نکته جالب توجه در قانون این است که دختران تا زمان ازدواج می‌توانند تقاضای نفقه گذشته خود را داشته باشند اما اگر دختری ازدواج کند و پس از آن طلاق بگیرد، دادگاه دیگر به شکایت او برای نفقه گذشته رای نخواهد داد.
نفقه فرزند نیز مانند نفقه گذشته قابلیت طرح شکایت‌های متعدد را دارد. شاید اگر قانون در این زمینه به صورت دیگری نوشته می‌شد، فرزندان می‌توانستند تا ۴۰ سالگی در خانه پدری ساکن باشند و از نعمت یک زندگی مرفه به اضافه نفقه برخوردار باشند.
البته شکل دیگری از این ماجرا هم وجود دارد و آن درخواست نفقه از سوی پدر و مادر، از فرزند است که در صورت طرح چنین درخواستی و عدم توانایی پدر برای کار کردن، دادگاه فرزندی که توان مالی دارد را به پرداخت نفقه وادار خواهد کرد.