اساسا طرح دعوا در مراجع قضایی یا دفاع در برابر دعاوی مطرح‌شده، نیازمند آشنایی با قوانین و مقرراتی است که نکات و جزئیات بسیاری دارند و هرگونه ناآگاهی یا کوتاهی ممکن است آثار جبران‌ناپذیری دربر داشته باشد
اساسا طرح دعوا در مراجع قضایی یا دفاع در برابر دعاوی مطرح‌شده، نیازمند آشنایی با قوانین و مقرراتی است که نکات و جزئیات بسیاری دارند و هرگونه ناآگاهی یا کوتاهی ممکن است آثار جبران‌ناپذیری دربر داشته باشد. لذا افرادی که تمایل دارند شخص دیگری فرایند رسیدگی به پرونده‌ی آنها را پیگیری کند یا می‌خواهند به‌طریق بهتری حق موردنظر خود را مطالبه کنند، به وکلای دادگستری متخصص مراجعه می‌کنند. اما در شرایط دیگری شما می‌توانید شخص دیگری را که وکیل دادگستری نباشد، به‌عنوان وکیل خود انتخاب کنید که به این شخص وکیل اتفاقی می‌گویند.
وکلای دادگستری می‌توانند به‌نمایندگی از شخصی که به آنها وکالت داده است، در دادگاه حضور پیدا کنند و کلیه‌ی امور مربوط به پرونده‌ی موکل خود را در مراجع قضایی و غیرقضایی پیگیری کنند، اما این نوع از نمایندگی فقط مختص وکلای دادگستری است که دارای پروانه وکالت هستند، زیرا قوانین دارای نکات و ظرافت‌های خاصی هستند که فقط افراد متخصص در این زمینه می‌توانند وکالت فردی را برعهده بگیرند. پس شخصی که صرفا از دیگری در برخی امور مثل خریدوفروش ملک و… وکالت رسمی دارد، نمی‌تواند درباره‌ی موضوع، به نمایندگی از او در دادگاه حاضر شود. با‌این‌حال قانون موردی را پیش‌بینی کرده است که افراد دارای اطلاعات حقوقی اما فاقد پروانه وکالت بتوانند با اجازه‌ی کانون وکلا برای بستگان خود وکالت و از حقوق آنها دفاع کنند. این نوع از وکالت، وکالت اتفاقی نام دارد.
شرایط وکیل اتفاقی
مسلماً برای همه‌ی افراد امکان مالی برای گرفتن وکیل دادگستری وجود ندارد و اشخاصی که توانایی مالی ندارند، طبق قانون می‌توانند از وکیل معاضدتی استفاده کنند. وکیل معاضدتی وکیلی است که در شرایط ناتوانی مالی موکل، توسط کانون وکلا برای افراد تعیین می‌شود. با وجود این، ممکن است افراد تمایل داشته باشند تا از میان اقوام خود کسانی که مورداعتماد آنها هستند و اطلاعات حقوقی لازم را نیز دارند، به‌عنوان وکیل در دادگاه حاضر شوند. مطابق ماده‌ی ۲ قانون وکالت مصوب سال ۱۳۱۵، اشخاصی که واجد معلومات کافی برای وکالت باشند، ولی شغل آنها وکالت در دادگستری نباشد، درصورتی‌که بخواهند برای اقربای سببی یا نسبی خود تا درجه‌ی دوم از طبقه‌ی سوم وکالت کنند، ممکن است به آنها در سال، سه نوبت، جواز وکالت اتفاقی داده شود.
به این ترتیب اولاً شخص متقاضی وکالت اتفاقی باید دارای اطلاعات حقوقی کافی باشد، ثانیاً وکیل دادگستری نباشد و پروانه‌ی وکالت نداشته باشد، ثالثاً تنها برای بستگان نسبی (بستگانی که با آنها پیوند خونی دارد) و سببی (بستگانی که ازطریق ازدواج با آنها نسبت دارد) تا درجه‌ی دوم از طبقه سوم (از نزدیک‌ترین بستگان تا فرزندان عمو، دایی، خاله و عمه)، می‌تواند وکالت اتفاقی انجام دهد، رابعاً خواهان وکالت اتفاقی تنها سه بار در سال می‌تواند این کار را انجام دهد. اما در کنار این شرایط تشریفات اداری نیز جهت حضور در دادگاه به‌عنوان وکیل اتفاقی موردنیاز است.
وکالت اتفاقی و شرایط آن
به نوشته چطور مطابق ماده‌ی ۱ آیین‌نامه‌ی صدور جواز وکالت اتفاقی، شخص متقاضی باید درخواست اخذ جواز وکالت اتفاقی را بدهد و ضمن معرفی کامل خود و اعلام میزان تحصیلات و تجربیات و سایر جهات و دلایل احتمالی مؤثر در قضیه، مشخصات کامل و نشانی موکل یا موکلین موردنظر و درجه‌ی قرابت آنان و نیز مشخصات موضوعی را که متقاضی قرار است آن را طرح کند و یا عهده‌دار دفاع از آن شود اعلام کند. همچنین مدارک مورداستناد را پیوست کند و پس از امضا زیر درخواست خود، آن را در دفتر کانون وکلا ثبت نماید.
شخص فوق باید به‌همراه درخواست صدور جواز وکالت اتفاقی، فتوکپی مدارک زیر را نیز به‌کانون وکلا بدهد:
فتوکپی شناسنامه و آخرین مدرک تحصیلی و دو قطعه عکس؛
فتوکپی شناسنامه‌ی موکل یا موکلان و مدارک اثبات‌کننده‌ی قرابت؛
اصل درخواست موکل به‌عنوان کانون وکلا (به شرح فرم تهیه شده) که امضای موکل توسط کانون و یا یکی از دفاتر اسناد رسمی گواهی شده باشد؛
اخطاریه یا گواهی مرجع قضایی در مورد مشخصات پرونده و وقت رسیدگی آن نسبت به دعاوی طرح شده؛
فتوکپی کارت پایان خدمت یا معافیت دائم برای متقاضیانی که مشمول خدمت نظام وظیفه هستند.
نکته‌ی مهم درمورد وکالت اتفاقی این است که شخص متقاضی وکالتِ اتفاقی باید برای هر مورد وکالت اتفاقی خود، درخواست جداگانه‌ای همراه با ضمایم کامل تهیه و تسلیم کانون وکلا کند. این قاعده درمورد پرونده‌هایی که از دو یا چند دعوای مرتبط به هم تشکیل شده باشد نیز صدق می‌کند؛ مگر اینکه به تشخیص کانون وکلای دادگستری تکرار اصل تقاضا یا مدارک و مستندات و اطلاعات ضروری نباشد.
در ضمن، کانون وکلای دادگستری می‌تواند از متقاضیان جواز وکالت اتفاقی پس از احراز شرایط، به‌منظور بررسی توان عملی و تجربی دفاع از دعوای اعلام‌شده آزمونی بگیرد که صدور جواز وکالت منوط به موفقیت متقاضی در آزمون به‌تشخیص کانون وکلاست.
در نهایت تشکیل پرونده به‌منظور بررسی درخواست متقاضی و اخذ جواز وکالت اتفاقی، منوط به واریز مبلغی است که توسط هیئت‌مدیره‌ی کانون وکلا در هر سال، تعیین و اعلام خواهد شد.