تابعیت، تعلق حقوقی و معنوی شخص به یک دولت است. شخصی که تبعه ی یک کشور باشد ، از حقوق و تکالیفی برخوردار می شود. در تابعیت ، رابطه ی فرد با دولت ، رابطه ای حقوقی ، معنوی و دارای ماهیت سیاسی است…

تابعیت، تعلق حقوقی و معنوی شخص به یک دولت است. شخصی که تبعه ی یک کشور باشد ، از حقوق و تکالیفی برخوردار می شود. در تابعیت ، رابطه ی فرد با دولت ، رابطه ای حقوقی ، معنوی و دارای ماهیت سیاسی است.

وجود علقه ی تابعیت میان فرد و دولت سبب می شود که فرد در همه ی کشورهای بیگانه از حمایت سیاسی دولت متبوع خود بهره مند شود.

مطابق قوانین موجود، اشخاص زیر تبعه ی ایران محسوب می شوند.

کلیه ی ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد؛ تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد.

کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند.

کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنها غیر معلوم باشند.

کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده اند.

کسانی که در ایران از پدری که تبعه ی خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن هجده سال تمام، لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند و الا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی است که مطابق قانون برای تحصیلات تابعیت ایران مقرر است.

هر زن تبعه ی خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند.

هر تبعه ی خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد. (اطفال متولد از نمایندگان سیاسی و کنسولی مشمول فقره ۴ و ۵ نخواهند بود.)

هر گاه اشخاص مذکور در بند ۴ فوق الذکر پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام بخواهند تابعیت پدر خود را قبول کنند، باید ظرف یک سال ، یعنی تا ۱۹ سالگی با درخواست کتبی از وزارت امور خارجه و ارایه ی گواهی دولت متبوع پدرش مبنی بر پذیرش او به عنوان تبعه ی آن کشور ، از تابعیت ایران خارج شود.

داشتن ۱۸ سال تمام یا بیشتر، سکونت در ایران به مدت ۵ سال اعم از متوالی یا متناوب، فراری نبودن از خدمت نظام ، نداشتن محکومیت کیفری به ارتکاب جنحه یا جنایت غیر سیاسی ، داشتن اهلیت استیفا (اجرای حق) و مکنت کافی یا داشتن شغلی که بتواند هزینه زندگی را تامین کند، از شرایط تحصیل تابعیت ایران است.

شرط اقامت برای افراد زیر لازم نیست:

۱) مردان بیگانه که دارای همسر ایرانی و از او دارای فرزند هستند.

۲) کسانی که به امر عام المنفعه ی ایران خدمت یا مساعدت شایان کرده باشند.

۳) کسانی که دارای مقامات عالی علمی یا متخصص در امور عام المنفعه هستند.

اشخاصی که به تابعیت ایران در می آیند، از کلیه ی حقوقی که برای ایرانیان مقرر است، بهره مند می شوند، جز در موارد زیر:

۱) ریاست جمهوری و معاونان او

۲) عضویت در شورای نگهبان و ریاست قوه قضاییه

۳) وزارت و کفالت وزارت و استانداری و فرمانداری

۴) عضویت در مجلس شورای اسلامی

۵) عضویت در شوراهای استان و شهرستان و شهر

۶) استخدام در وزارت امور خارجه و نیز احراز هر گونه پست و یا ماموریت سیاسی

۷) قضاوت

۸) عالی ترین رده ی فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی

۹) تصدی پست های مهم اطلاعاتی و امنیتی

برای ترک تابعیت ایرانی شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

۱) رسیدن به سن ۲۵ سال

۲) اجازه ی هیات وزیران

۳) تعهد نماید که ظرف یک سال از تاریخ ترک تابعیت ، حقوق خود را بر اموال غیر منقول که در ایران داراست و یا ممکن است از طریق ارث به او برسد ولو این که قوانین ایران اجازه ی تملک آن را به اتباع خارجه بدهد به نحوی از انحاء به اتباع ایرانی منتقل کند.

زوجه و اطفال کسی که به این ترتیب ترک تابعیت می نماید اعم از این که اطفال مزبور صغیر یا کبیر باشند از تابعیت ایران خارج نمی شوند ، مگر این که اجازه ی هیات وزیران شامل آنها هم باشد.

۴) انجام خدمت نظام وظیفه برای مردان

هر زن خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند تبعه ی ایران محسوب می شود ، یعنی تابعیت مرد بر او تحمیل می شود.

تابعیت ایرانی زن خارجی که در اثر ازدواج با مرد ایرانی کسب کرده حتی پس از فوت شوهر یا جدا شدن از او همچنان به قوت خود باقی است ولی در صورتی که او نخواهد تابعیت ایرانی خود را حفظ نماید می تواند با اطلاع کتبی به وزارت امور خارجه و ارایه ی گواهی طلاق یا فوت شوهر به تابعیت اولیه خود باز گردد.

البته چنانچه همین زن هنگام فوت شوهر از او فرزندی کمتر از ۱۸ سال داشته باشد، باید صبر کند که به این سن برسد. با خروج از تابعیت ایران ، چنین زنی حق داشتن اموال غیر منقول را بیشتر از آن چه به اتباع خارجی اجازه داده شده ، نخواهد داشت . چنین زنی باید ظرف یک سال پس از ترک تابعیـت ایران ، مقدار مازاد بر حد مالکیت بر اموال غیر منقول توسط اتباع خارجی در ایران را به اتباع ایرانی منتقل کند ، در غیر این صورت این اموال به فروش می رسد و دولت ، پس از کسر مخارج ، قیمت آن ها را به وی پرداخت می کند .

تابعیت زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می کند بر اساس قوانین کشور شوهرش تعیین می شود. چنانچه تابعیت شوهر بر اساس قوانین کشورش بر زن تحمیل شود، زن ، تابعیت ایرانی خود را از دست خواهد داد زیرا قانون ایران تابعیت دو گانه برای زن ایرانی را نمی پذیرد ، ولی اگر کشور متبوع مرد، تابعیت را به زن ایرانی تحمیل نکند زن ایرانی می تواند تابعیت ایرانی خود را حفظ نماید. در صورت طلاق یا فوت شوهر خارجی ، زن می تواند به تابعیت ایرانی خود بازگردد . در این صورت باید درخواست خود را به پیوست گواهی فوت شوهر یا سند طلاق به وزارت امور خارجه تقدیم کند.

وقتی زن ایرانی بر اثر تحمیل تابعیت کشور شوهر خارجی بر او از تابعیت ایران خارج شده باشد، بعد از وفات شوهر یا جدایی از وی با تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه منضم به گواهی فوت یا سند طلاق می تواند به تابعیت ایران باز گردد.

اتباع خارجی مقیم ایران جز در موارد زیر از حقوق مدنی برخوردارند:

۱) در مورد حقوقی که قانون آن را صراحتا منحصر به اتباع ایران نموده و یا صراحتا از اتباع خارج سلب کرده است.

۲) در مورد حقوق مربوط به احوال شخصیه که قانون دولت متبوع تبعه ی خارجه آن را قبول نکرده است.

۳) در مورد حقوق ویژه که صرفا از نقطه نظر جامعه ی ایرانی ایجاد شده باشد.