مهریه: تعریفی جامع و نگاهی به تاریخچه، جایگاه در اسلام و فلسفه آن

مهریه، که در زبان عربی مهر و در زبان فارسی کابین نیز نامیده می‌شود، مالی است که به هنگام عقد نکاح، زوج به زوجه تعهد می‌کند. این تعهد می‌تواند به صورت نقدی، سکه، ملک، یا هر چیز با ارزش دیگری باشد.

تاریخچه مهریه در ایران:

• دوران باستان: در ایران باستان، مهریه به عنوان هدیه‌ای از طرف داماد به خانواده عروس در نظر گرفته می‌شد. این هدیه می‌توانست شامل طلا، نقره، گوسفند، یا سایر اموال باشد.
• دوران اسلامی: با ظهور اسلام، مهریه به عنوان حق زن در ازدواج شناخته شد و جایگاه حقوقی و مذهبی پیدا کرد. در اسلام، مهریه به عنوان هدیه‌ای از طرف شوهر به زن برای احترام و تکریم او در نظر گرفته می‌شود.

جایگاه مهریه در اسلام و فقه:

• در اسلام، مهریه واجب شرعی و از ارکان عقد نکاح محسوب می‌شود.
• تعیین مقدار مهریه به توافق زوجین بستگی دارد، اما اسلام به تعیین مهریه متناسب با وضعیت مالی زوجین و عرف جامعه توصیه می‌کند.
• مهریه حق زن است و او می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را از شوهر خود مطالبه کند.

فلسفه و اهداف تعیین مهریه در ازدواج:

• حمایت مالی از زن: مهریه به عنوان پشتوانه مالی برای زن در نظر گرفته می‌شود، به خصوص در صورت طلاق یا فوت شوهر.
• ایجاد تعهد و مسئولیت در مرد: تعهد به پرداخت مهریه، مرد را نسبت به زندگی مشترک متعهدتر می‌کند.
• تقدیر و احترام به زن: مهریه به عنوان نمادی از احترام و ارزش زن در نظر گرفته می‌شود.
• جلوگیری از سوء استفاده: تعیین مهریه می‌تواند از سوء استفاده مرد از زن جلوگیری کند.

نکاتی در خصوص مهریه:

• میزان مهریه باید با توان مالی زوج متناسب باشد.
• تعیین مهریه‌های سنگین می‌تواند به معضلی اجتماعی تبدیل شود.
• زوجین می‌توانند در عقد نکاح، شرایط پرداخت مهریه را توافق کنند.
• در صورت عدم تمکن مالی زوج، زن می‌تواند مهریه خود را به اقساط دریافت کند.
• تعیین مهریه حق زن است و او می‌تواند از آن برای تامین آینده خود استفاده کند.

انواع مهریه:

1. مهرالمثل:

• مهریه‌ای است که با توجه به وضعیت خانوادگی، شئونات و عرف جامعه برای زن تعیین می‌شود.
• در صورتی که در عقد نکاح مهر تعیین نشده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
• برای تعیین مهرالمثل، باید به عواملی مانند تحصیلات، شغل، موقعیت اجتماعی و خانوادگی زن و همچنین عرف جامعه توجه کرد.

2. مهرالسنه:

• مهریه‌ای است که به پیروی از سنت پیامبر اسلام (ص) تعیین می‌شود.
• مقدار مهرالسنه 500 درهم نقره یا 40 مثقال طلا است.
• تعیین مهرالسنه واجب نیست و زوجین می‌توانند مهر دیگری را به توافق خود انتخاب کنند.

3. عندالمطالبه:

• در این نوع مهریه، زن می‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را از شوهر مطالبه کند.
• در سند ازدواج، عبارت “عندالمطالبه” درج می‌شود.
• مهریه عندالمطالبه، ضمانت اجرای قوی‌تری برای زن دارد.

4. عندالاستطاعه:

• در این نوع مهریه، زن فقط در صورت تمکن مالی شوهر می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
• در سند ازدواج، عبارت “عندالاستطاعه” درج می‌شود.
• مهریه عندالاستطاعه، ضمانت اجرای ضعیف‌تری برای زن دارد.

ضمانت اجرای مهریه در قانون مدنی ایران:

• در صورت عدم پرداخت مهریه از سوی شوهر، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی اقدام به مطالبه مهریه خود کند.
• توقیف اموال شوهر، ممنوع‌الخروج کردن شوهر، و حبس از جمله ضمانت‌های اجرایی مهریه در قانون مدنی ایران هستند.

شرایط مطالبه مهریه توسط زن:

• زن می‌تواند در هر زمان که بخواهد مهریه خود را از شوهر مطالبه کند.
• در صورت تمایل زن، مهریه می‌تواند به صورت اقساط پرداخت شود.
• در صورت فوت شوهر، زن می‌تواند مهریه خود را از ماترک او مطالبه کند.

نحوه محاسبه مهریه در زمان طلاق:

• مهریه عندالمطالبه:

• در این نوع مهریه، زن می‌تواند در هر زمان که بخواهد، کل مهریه خود را از شوهر مطالبه کند.

• مهریه عندالاستطاعه:

• در این نوع مهریه، زن فقط در صورت تمکن مالی شوهر می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.

• مهریه وجه رایج:

• در صورت تعیین مهریه به صورت وجه رایج، مقدار آن با توجه به شاخص قیمت سال زمان تأدیه نسبت به سال وقوع عقد محاسبه می‌شود.

برای محاسبه مهریه وجه رایج، باید مراحل زیر را انجام داد:

1. شاخص کل سال قبل از درخواست مهریه را پیدا کنید.
2. شاخص کل سال تنظیم عقدنامه را پیدا کنید.
3. عدد شاخص کل سال قبل را بر عدد شاخص کل سال تنظیم عقدنامه تقسیم کنید.
4. مبلغ مهریه مندرج در عقدنامه را در حاصل ضرب مرحله 3 ضرب کنید.

به عنوان مثال، اگر مهریه 100 سکه بهار آزادی در سال 1390 تعیین شده باشد و زن در سال 1403 مهریه خود را مطالبه کند، برای محاسبه مهریه باید مراحل زیر را انجام داد:

1. شاخص کل سال 1402 (سال قبل از درخواست مهریه) = 1000
2. شاخص کل سال 1390 (سال تنظیم عقدنامه) = 100
3. 1000 / 100 = 10
4. 100 سکه بهار آزادی * 10 = 1000 سکه بهار آزادی

در این مثال، مهریه زن در سال 1403 معادل 1000 سکه بهار آزادی خواهد بود.

بخشودگی مهریه و شرایط آن:

• زن می‌تواند در هر زمان که بخواهد، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به شوهر ببخشد.
• بخشودگی مهریه می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی انجام شود.
• در صورت بخشودگی مهریه، زن دیگر نمی‌تواند آن را از شوهر مطالبه کند.

مهریه در طلاق توافقی و طلاق به درخواست زن:

• در طلاق توافقی، زن و شوهر می‌توانند در مورد مهریه توافق کنند.
• در طلاق به درخواست زن، اگر زن مهریه خود را به شوهر ببخشد، می‌تواند از حق طلاق خود استفاده کند.

تاثیر مهریه بر ثبات و استحکام خانواده:

تاثیر مهریه بر ثبات و استحکام خانواده موضوعی پیچیده و چندوجهی است.

از یک سو، مهریه می‌تواند به عنوان پشتوانه‌ای مالی برای زن در نظر گرفته شود و در شرایطی مانند طلاق یا فوت شوهر، به او امنیت و آرامش خاطر بدهد.

از سوی دیگر، تعیین مهریه‌های سنگین می‌تواند به معضلی اجتماعی تبدیل شود و پیامدهای منفی مانند:

• افزایش سن ازدواج:

• ترس از پرداخت مهریه بالا، می‌تواند مانعی برای ازدواج جوانان باشد.

• افزایش طلاق:

• مهریه‌های سنگین، می‌تواند در صورت بروز اختلاف بین زوجین، به عاملی برای طلاق تبدیل شود.

• مشکلات اقتصادی:

• پرداخت مهریه‌های سنگین، می‌تواند به مشکلات اقتصادی و معیشتی برای زوجین، به خصوص در ابتدای زندگی مشترک، منجر شود.

• سوء استفاده:

• در برخی موارد، مهریه به عنوان ابزاری برای سوء استفاده از زن یا خانواده او مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رابطه بین میزان مهریه و خوشبختی زوجین:

هیچ رابطه قطعی و مستقیمی بین میزان مهریه و خوشبختی زوجین وجود ندارد.

برخی معتقدند که تعیین مهریه معقول و متناسب با وضعیت مالی زوجین، می‌تواند به تعهد و مسئولیت‌پذیری بیشتر مرد در قبال زندگی مشترک منجر شود.

در مقابل، برخی دیگر معتقدند که مهریه‌های سنگین، می‌تواند به ایجاد تنش و اضطراب در زندگی مشترک منجر شده و مانعی برای صمیمیت و اعتماد بین زوجین باشد.

در نهایت، خوشبختی زوجین به عوامل متعددی مانند عشق، احترام، تفاهم، صبر و گذشت و … بستگی دارد و مهریه فقط یکی از این عوامل است.

چالش های اقتصادی و اجتماعی مرتبط با مهریه بالا:

مهریه‌های سنگین، می‌تواند چالش‌های اقتصادی و اجتماعی متعددی را به همراه داشته باشد:

• مشکلات اقتصادی برای زوجین:

• پرداخت مهریه‌های سنگین، می‌تواند به مشکلات اقتصادی و معیشتی برای زوجین، به خصوص در ابتدای زندگی مشترک، منجر شود.

• افزایش آمار زندانیان مهریه

• : عدم توانایی در پرداخت مهریه، می‌تواند منجر به زندانی شدن مردان شود.

• سوء استفاده از مهریه:

• در برخی موارد، مهریه به عنوان ابزاری برای سوء استفاده از زن یا خانواده او مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• تاثیر منفی بر فرهنگ ازدواج:

• مهریه‌های سنگین، می‌تواند به تجمل‌گرایی و تشریفات زائد در ازدواج دامن زده و فرهنگ ازدواج آسان را با چالش مواجه کند.

راهکارهای حل چالش های مرتبط با مهریه:

• ترویج فرهنگ ازدواج آسان: ترویج فرهنگ ازدواج آسان و پرهیز از تجمل‌گرایی و تشریفات زائد در ازدواج
• تعیین مهریه معقول و متناسب با وضعیت مالی زوجین: تعیین مهریه معقول و متناسب با وضعیت مالی زوجین، می‌تواند به تعهد و مسئولیت‌پذیری بیشتر مرد در قبال زندگی مشترک منجر شود.
• اصلاح قوانین مربوط به مهریه: اصلاح قوانین مربوط به مهریه، به گونه‌ای که ضمن حفظ حقوق زن، از سوء استفاده از مهریه جلوگیری شود.
• آموزش و آگاهی‌بخشی: آموزش و آگاهی‌بخشی به جامعه در مورد ابعاد مختلف مهریه و ترویج گفتمان عقلانی در این زمینه

راهکارهای اصلاح قوانین مربوط به مهریه:

اصلاح قوانین مربوط به مهریه موضوعی پیچیده و چندوجهی است که نیازمند بررسی دقیق و کارشناسانه دارد.

برخی از راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح قوانین مربوط به مهریه عبارتند از:

• تعیین سقف برای مهریه:

• تعیین سقفی برای مهریه، می‌تواند از تعیین مهریه‌های سنگین و غیرمنطقی جلوگیری کند.

• تقسیم مهریه به دو بخش عندالمطالبه و عندالاستطاعه:

• تعیین بخشی از مهریه به صورت عندالمطالبه و بخش دیگر به صورت عندالاستطاعه، می‌تواند از مشکلات اقتصادی زوجین در هنگام پرداخت مهریه جلوگیری کند.

• جایگزینی مهریه با تعهدات مالی و غیرمالی:

• جایگزینی مهریه با تعهدات مالی و غیرمالی مانند تعهد به تامین مسکن، تحصیلات، یا شغل برای زن، می‌تواند به ارتقای جایگاه زن در خانواده و جامعه کمک کند.

• تسهیل شرایط بخشودگی مهریه:

• تسهیل شرایط بخشودگی مهریه، می‌تواند به زن در تصمیم‌گیری برای ادامه زندگی مشترک یا طلاق کمک کند.

• حمایت از حقوق زن در دریافت مهریه:

• قوانین مربوط به مهریه باید به گونه‌ای باشد که از حقوق زن در دریافت مهریه در صورت طلاق یا فوت شوهر حمایت کند.

بررسی تجارب سایر کشورها در خصوص مهریه:

در بسیاری از کشورهای جهان، قوانین مربوط به مهریه با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن کشور وضع شده است.برخی از تجارب سایر کشورها در خصوص مهریه عبارتند از:

• در برخی کشورها، مانند فرانسه، به جای مهریه، زن و شوهر در عقد نکاح، توافقی به نام “عقدنامه ازدواج” امضا می‌کنند که در آن، حقوق و تعهدات مالی هر یک از زوجین در قبال یکدیگر مشخص می‌شود.
• در برخی دیگر از کشورها، مانند هند، مهریه به عنوان هدیه‌ای از طرف خانواده داماد به خانواده عروس در نظر گرفته می‌شود.
• در برخی از کشورهای اسلامی، مانند مصر، مهریه به عنوان حق زن در نظر گرفته می‌شود و زن می‌تواند در هر زمان که بخواهد آن را از شوهر خود مطالبه کند.

بررسی تجارب سایر کشورها می‌تواند در اصلاح قوانین مربوط به مهریه در ایران مفید باشد.

نکاتی در خصوص اصلاح قوانین مربوط به مهریه:

• اصلاح قوانین مربوط به مهریه باید به گونه‌ای باشد که ضمن حفظ حقوق زن، از سوء استفاده از مهریه جلوگیری شود.
• در اصلاح قوانین مربوط به مهریه، باید به شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران توجه شود.
• اصلاح قوانین مربوط به مهریه باید با جلب نظر کارشناسان حقوقی، اجتماعی و اقتصادی انجام شود.