حضانت فرزند

«حضانت» واژه ای عربی و در لغت به معنای پروردن است و در اصطلاح عبارت است از نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی که قانون مقرر داشته است. حضانت امری است دو چهره، یعنی هم حق تلقی می شود و هم تکلیف. حضانت فرزند از طرفی حق نگهداری و سرپرستی از طفل است و از طرفی تکلیف ابوین مبنی بر سرپرستی و تربیت طفل.

بنیان جامعۀ سالم، پویا و موفق را خانواده‌ سالم تشکیل می‌دهد؛ یعنی، تربیت فرزندان هستۀ اولیۀ جامعه بشری است و به همین علت است که در تمامی جوامع بشری قوانینی توسط مقنن وضع می‌گردد که در جهت حمایت از این نهاد بزرگ اجتماعی باشد. مسئله «حضانت» و نگهداری فرزندان یکی از اساسی‌ترین مباحث حقوقی جامعه ما می‌باشد که قانون گذاران سهم به سزایی در نحوۀ ایفای نقش والدین در این باره را داشته‌اند.

شرایط دعوای حضانت

 فروض قانونی حضانت

در شرایطی که یکی از آرمان‌های بزرگ زندگی خانوادگی حفظ و بقای خانواده و حمایت از فرزندان، مادران و پدران می‌باشد و ممکن است به علت فوت یکی از والدین یا مفارقت از یکدیگر به ناچار موقعیتی برای فرزند پیش بیاید که بایستی حق نگهداری و سرپرستی آن به یکی از والدین واگذار گردد و برای نگهداری و تربیت طفل مقنن فروضی را پیش‌بینی نموده تا کودک بتواند راحت‌تر این شرایط سخت را بگذراند در این مختصر به بررسی آن شروط و ضمانت اجرای آن خواهیم پرداخت.

زمانی که پدر و مادر با یکدیگر زندگی مشترک دارند نگهداری و تربیت کودک تکلیف و حق هر دو آن‌هاست؛ اما هنگامی که پدر و مادر از یکدیگر جدا زندگی می‌کنند حضانت فرزند تا سن ۷ سالگی با مادر است و اگر بعد از ۷ سالگی اختلاف حاصل گردد، حضانت فرزند با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه خواهد بود.

 موارد نیاز به حضانت فرزند

۱- حضانت فرزندانی که پدرشان فوت نموده‌اند: حضانت فرزندان صغیر یا محجوری (حجری که متصل به زمان صغر باشد) که پدرشان فوت نموده است با مادر آن‌هاست مگر آنکه عدم صلاحیت آنان از طریق حکم دادگاه ثابت شده باشد.

۲- حضانت فرزند در صورت انحلال نکاح یا طلاق: پس از انحلال نکاح و جدایی والدین، حضانت فرزند تا ۷ سالگی با مادر و سپس با پدر خواهد بود مگر آنکه مصلحت طفل به گونه‌ای دیگر اقتضاء کند به حکم ماده ۴۳ قانون حمایت از خانواده حضانت فرزندانی که پدرشان فوت کرده است نیز با مادر است، مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت فرزند به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد، اگرچه ازدواج مجدد مادر حق حضانت فرزند را به نفع پدر ساقط می‌کند؛ اما در مواردی که پدر فوت کرده باشد، ازدواج مجدد مادر موجب سقوط حق حضانت وی نخواهد شد در صورتی که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل است.

ضمانت اجرای حکم حضانت

ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی: اگر کسی از دادن اطفالی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند امتناع کند به مجازات حبس از ۳ ماه تا ۶ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۳ میلیون ریال محکوم خواهد شد.

ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده مصوب ۹۱: هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی‌حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.

ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی: هیچ‌یک از ابوین حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده اوست از نگهداری او امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگهداری طفل را به هریک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند.

ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده نیز در این خصوص می‌گوید: هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد حسب تقاضای ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادر‌کننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود.

ضمانت اجرای حکم حضانت

ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی: اگر کسی از دادن اطفالی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند امتناع کند به مجازات حبس از ۳ ماه تا ۶ ماه یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۳ میلیون ریال محکوم خواهد شد.

ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده مصوب ۹۱: هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی‌حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.

ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی: هیچ‌یک از ابوین حق ندارند، در مدتی که حضانت طفل به عهده اوست از نگهداری او امتناع کنند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگهداری طفل را به هریک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند.

ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده نیز در این خصوص می‌گوید: هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد حسب تقاضای ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادر‌کننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود.